سالم بمانیم درس سیزدهم علوم ششم ابتدایی در یک نگاه
بحث اصلی این درس، بیماری های واگیر و غیر واگیر است
که ضمن مقایسهٔ آنها، راه هایی را برای جلوگیری از مبتلا شدن به این بیماری ها معرفی می کند و در کنار آن، سدهای دفاعی بدن توضیح داده می شود.
همچنین به راه های بالابردن مقاومت بدن برای پیشگیری از بیماری های واگیر و بعضی از رفتارهای سالم که از بروز بیماری های غیر واگیر جلوگیری می کنند اشاره ای می شود.
اهداف سالم بمانیم درس سیزدهم علوم ششم ابتدایی
1 – تفاوت بیمار یهای واگیر و غیر واگیر را بیان کند و بعضی از عوامل مؤثر در بروز آنها را گزارش نماید.
2 – با ذکر مثال هایی بیماری های واگیر و غیر واگیر را مقایسه نماید و را ه های پیشگیری از آنها را بیان نماید.
3 – بتواند واگیر و غیر واگیر بودن بیماری را تشخیص دهد و به راه های بالابردن مقاومت بدن برای جلوگیری از بیماری های واگیر و رفتارهای سالم برای جلوگیری از بیماری های غیر واگیر اشاره نماید.
بیماری هایی که می توانند از فردی به فرد دیگر منتقل شوند، بیماری های واگیر نامیده می شوند.
عامل ایجاد بیماری های واگیر جاندارانی به نام میکروب هستند.
دیدن اکثر عوامل بیمار یزا فقط با میکروسکوپ امکان پذیر است
به این علّت به آن ها میکروب می گویند. در شکل زیر برخی میکروبها را می بینید
میکروب سرماخوردگی از چه راهی وارد بدن ما می شود؟
هوا، مثل سرماخوردگی، آنفلوانزا
آب و غذا؛ مثل حصبه، وبا، اسهال خونی
حشرات؛ مثل مالاریا، سالک، خواب آفریقایی
زخم ها؛ مثل کزاز
تماس؛ مثل جوش های پوستی
تماس جنسی؛ مثل سوزاک، سیفلیس، ایدز
بعضی میکروب ها در بدن جانوران زندگی می کنند. به این جانوران، ناقل بیماری می گویند.
مثلاً موش ناقل بیماری طاعون و سگ ناقل بیماری هاری است.
چه جانوران دیگری می شناسید که ناقل بیماری هستند؟
پشهٔ => آنوفل ناقل بیماری مالاریا
مگس =>تسه تسه ناقل بیماری خواب آفریقایی
پشه خاکی = >ناقل بیماری سالک
سگ =>ناقل بیماری هاری
موش = > ناقل بیماری طاعون
خوک، گاو و حلزون = >ناقل بعضی از کرم های انگلی
بهترین راه برای جلوگیری از همهٔ بیماری های واگیر، رعایت بهداشت فردی و عمومی است.
میکروب ها برای اینکه ما را بیمار کنند باید از دو سدّ دفاعی بدن عبور کنند.
سدّ اوّل:
پوست بدن از ورود میکروب ها جلوگیری می کند
امّا اگر زخم یا خراشی در پوست ایجاد شود، چه اتّفاقی می افتد؟
پوست با داشتن لایه ای از سلول مرده به نام شاخی، جلوی ورود میکروب ها را به بدن می گیرد.
وقتی نفس می کشیم، میکروب ها وارد بینی می شوند
امّا چرا نمی توانند به راحتی پایین تر بروند و وارد شش ها شوند؟
مخاط بینی و راه های تنفسی چه نقشی در گیر انداختن میکروب ها و خارج کردن آن ها دارند؟
از جمله عرق، چربی و مخاط با نامساعد کردن شرایط رشد میکروب، آن را از بین می برند.
پوست در بعضی از قسمت های بدن از جمله مجاری تنفسی، ادراری و تناسلی، ترشحات مخاطی دارد که میکروب ها را در خود جای داده به بیرون می فرستند.
وجود بافت پوششی مژه دار در مجاری تنفسی به حرکت و خروج مخاط به همراه میکروب کمک می کند.
سدّ دوم:
اگر میکروب ها از سدّ اوّل عبور کنند با سدّ دوم دفاعی بدن، یعنی گلبول های سفید مواجه می شوند.
بعضی گلبول های سفید به میکروب ها حمله می کنند و آن ها را می خورند! به این گلبول های سفید بیگانه خوار نیز می گویند.
بعضی گلبول های سفید موادی به نام پادتن ترشح می کنند. پادتن میکرو بها را غیرفعّال می کند.
گلبول های سفید بیگانه خوار این میکروب های غیرفعّال را راحت تر می خورند.
امّا اگر میکروب ها از این سد نیز عبور کنند، چه اتّفاقی می افتد؟
وقتی میکروب ها پیروز می شوند
میکروب هایی که موفّق شده اند از سدهای دفاعی بدن عبور کنند، در جاهای متفاوت بدن ساکن می شوند؛
مثلاً میکروب سل در شُش ها قرار می گیرد و سبب تخریب شش ها می شود.
بعضی میکروب ها با ترشح سم به بدن آسیب می رسانند؛
مثلاً میکروب گلودرد چرکی که در گلو قرار می گیرد،
سمّی ترشح می کند که با جریان خون به قلب می رود و به آن آسیب می رساند.
بالا بردن مقاومت بدن:
چرا بعضی افراد بیشتر سرما می خورند و یا این که زود به زود بیمار می شوند؟
هرچه بدن مقاو متر باشد، میکرو بها را سریع تر از بین می برد.
ورزش کردن و خوردن غذای کافی و متنوع مقاومت بدن را دربرابر میکرو بها افزایش می دهد.
شما چه کارهایی برای افزایش مقاومت بدنتان انجام می دهید؟
افرادی که مقاومت بالایی دارند کمتر بیمار می شوند ولی افرادی که ضعیف هستند
در برابر بیماری ها نمی توانند مقاومت کنند و بیمار می شوند. برای بالابردن مقاومت بدن راه هایی وجود دارد از جمله:
1 – ورزش کردن:
ورزش باعث افزایش قدرت ماهیچه های اسکلتی و قلب می شود.
ماهیچه ها به رگها و خون فشار وارد کرده، جریان خون را در همه جای بدن افزایش داده و گلبول های سفید به راحتی می توانند با میکروب ها برخورد کنند و آنها را از بین ببرند. در عین حال، افزایش گردش خون در غدد لنفاوی مثل طحال، لوزه ها و… باعث تصفیهٔ خون می شود.
2 – خوردن غذاهای متنوع:
ب هویژه پروتئین ها و ویتامین ها. پروتئین ها باعث می شوند
دستگاه ایمنی با کمک آنها به اندازهٔ کافی پادتن بسازد و به خوبی با میکروب ها مبارزه نماید.
تا به حال برای چه بیماری هایی واکسینه شده اید؟
امّا برای مقاومت در برابر بعضی بیماری ها باید در چند نوبت واکسن دریافت کرد
3 – واکسن ها:
واکسن های قدیمی، میکروب کشته شده، ضعیف شده یا مقداری از سم میکروب بودند
که با ورود به بدن،گلبول های سفید را تحریک می کردند تا در برابر آن پادتن بسازند.
چون ساخت پادتن تا مدت ها ادامه دارد اگر میکروب اصلی نیز وارد بدن می شد پادتن موجود، آن را غیرفعال می ساخت.
این واکسن ها این خطر را داشتند که ممکن بود کشته یا ضعیف نشده باشند
و فرد را به بیماری مبتلا می نمودند. واکسن های امروزی بیشتر از طریق مهندسی ژنتیک تولید می شوند
که در آنها ژن آنتی ژنساز یک میکروب بیماری زا را خارج کرده و وارد یک میکروب غیر بیماری زا می نمایند.
این میکروب با داشتن آنتی ژن شبیه میکروب بیماری زا می تواند
به عنوان واکسن مورد استفاده قرار گیرد.
وقتی واکسن وارد بدن می شود، گلبول های سفید علیه آن پادتن می سازند.
هر بیماری واکسن مخصوص به خود را دارد. بعضی واکسن ها فرد را برای همه ی عمر نسبت به آن بیماری مقاوم می کنند،
قدردان سلامت خود باشیم.
سالم بمانیم درس سیزدهم علوم ششم ابتدایی
درسنامه علوم سالم بمانیم بیماری ها
بیماری های غیر واگیر:
بیماری هایی که از شخص بیمار به شخص سالم سرایت نمی کند و معمولاً به دلیل اختلال در دستگاه های بدن به وجود می آیند.
بیماری های غیر واگیر در اثر میکروب ها به وجود نمی آیند.
این بیماری ها به سبب اختلال در کار دستگاه های بدن ایجاد می شوند. نوع تغذیه در ایجاد بعضی از بیما ری های غیر واگیر نقش دارد.
مثلاً در صورتی که به اندازه ی لازم غذاهای کلسیم دار مصرف نکنید،
ممکن است استخوان هایتان نرم بمانند و با کمترین ضربه شکسته شوند.
افرادی که غذاهای پر نمک و سر خ شده با روغن فراوان می خورند در معرض خطر بیماری فشار خون قرار دارند.
نمونه هایی از بیماری های غیر واگیر:
انواع دیابت، فشار خون، سکته ها، قطع یا از بین رفتن و یا از کار افتادگی اندام ها، سنگ های کلیه، مثانه، کیسهٔ صفرا، نرمی استخوان، شکنندگی استخوان و…
بیماری های واگیردار:
به بیماری هایی گفته می شود که عامل آن یک موجود زنده باشد. همۀ میکروب های بیماری زا می توانند بیماری های واگیردار ایجاد کنند.
انواع بیماری های میکروبی واگیردار:
- عامل آن ویروسها باشند.
- عامل آن باکتریها باشند.
- عامل آن خارج باشند.
- عامل آن جانوران آغازین باشند.
راه های انتقال بیماریهای واگیردار:
- هوای آلوده
- آب و غذای آلود، وسیعترین راه انتشار یک میکروب بیماری
- جانورانی مانند لک، جوش، پشه، مالاریا
- زخم های باز
- تماس با فرد بیمار
نکته : همۀ بیماری های میکروبی واگیردار هستند ولی همۀ بیماری های واگیردار میکروبی نیستند.
میکروب ها
اکثر میکروب ها مفید هستند و فقط بعضی از آنها با ورود به بدن جاندار تولید بیماری می کنند.
میکروب های بیماریزا در بدن تولید سم می کنند. میکروب گلودرد با ورود به بدن و جایگزینی مناسب سمی ترشح می کند که از طریق خون وارد قلب و دیگر اندام ها می شود.
فواید میکروب ها:
- تجزیه کنندۀ احساد حیوانات و گیاهات (مهمترین فایده)
- تصفیه آب فاضلاب ها به منظور استفاده برای آبیاری مزارع
- تبدیل شبیه به ماست و شیر انگور به سرکه
- همزیستی بعضی از میکروب ها با جانداران (باکتری هایی که در روده بزرگ انسان زندگی می کنند مواد زاید گوارشی را تجزیه می کنند
ویروس ها
ویروس ها نه ساختار سلولی دارند ، نه غذا می خورند . فقط تولید مثل می کنند. ویروس ها فقط در داخل سلول زنده فعالیت می کنند. مبارزه با ویروس به نسبت بقیه میکروب ها بسیار سخت می باشد.
ویروس ها یک پوشش پروتئینی و ماده وراثتی دارند که وقتی به آنها حمله می شود با وارد کردن ماده وراثتی خود به داخل سلول زنده، سلول را وادار به ساختن ویروس های جدید می کنند. پس برای مبارزه با ویروس باشد، سلول زنده را نیز از بین ببریم.
نکته: در بین جانداران ساده ترین ساختار سلولی متعلق به باکتری ها می باشد.
برای دریافت نمونه سوالات پایه ی ششم ابتدایی کلیک کنید
آنتی بیوتیک ها
موادی هستند که بدون آسیب رساندن به سلول های بدن، در درون بدن باکتری ها از بین می برند.
پس آنتیبیوتیک ها فقط به بیماری هایی اثر می کنند که عامل باکتری داشته باشند.
اولین آنتیبیوتیک از نوعی قارچ به نام کیک سبز تهیه شد.
نکته: آنتیبیوتیک ها را باید سر وقت مصرف کرد در غیر این صورت باکتری ها نسبت به آنتیبیوتیک مقاوم شده و دیگر آنتیبیوتیک روی بدن اثر ندارد.
سدهای دفاعی بدن: اولین سد دفاعی بدن پوست و مخاط و اسید معده دومین سد دفاعی بدن گلبول های سفید
گلبول های سفید یکی از سدهای دفاعی بدن می باشند. آنها برای مبارزه با میکروب ها می توانند از رگ های خونی خارج شوند. گلبول های سفید به دو روش با میکروب ها مقابله می کنند.
- بیگانه خواری
- ترشح پادتن
نکته: پادتن ها باعث از بین رفتن میکروب ها نمی شوند بلکه گلبول های سفید با ترشح پادتن با سم، میکروب ها را خنثی می کنند یا با چسباندن میکروب ها مانع پراکندگی آنها می شوند و این عمل باعث می شود تا گلبول های سفید بیگانه خوار ، میکروب ها را راحتتر ببلعند.
سالم بمانیم درس سیزدهم علوم ششم ابتدایی
منبع: دبستو