توضیحات کلی در مورد کتاب فارسی سوم ابتدایی
بر اساس مصوبهٔ شورای عالی آموزش و پرورش در پایهٔ سوم، در یک هفته، هشت ساعت به درس فارسی (خوانداری و نوشتاری) اختصاص دارد.
منظور از هشت ساعت، هشت جلسهٔ (زنگ) چهل و پنج دقیقه ای است
که پرداختن به کلیهٔ فعّالیت های دستوری، ادبی،نگارشی، املایی و … در این دورهٔ زمانی اتفاق می افتد.
به همین جهت در تدوین برنامهٔ کلاسی تفکیک عنوان (املا، انشا، جمله نویسی، خوانداری، نوشتاری و …) صورت نمی گیرد
و این هشت جلسه با نام فارسی قید می شود و معلّم به تشخیص خود و با توجّه به موقعیّت کلاس، فرایند آموزش را برنامه ریزی می کند.
برای مثال اگر اکثر دانش آموزان در املا ضعف دارند، معلّم ساعات بیشتری را به تقویت مهارت املا اختصاص می دهد
و یا اگر اکثریت کلاس استعداد بالایی در نگارش و بندنویسی دارند،
وقت بیشتری در جهت توسعهٔ این مهارت می گذارد.
مهم تکمیل آموزش محتوای کتاب، مطابق با جدول بودجه بندی مورد توافق شورای آموزشی مدرسه است.
با تعهد و تلاش، برای همهٔ عناصر سازندهٔ کتاب فارسی (متن درس، بخوان و حفظ کن، بخوان و بیندیش، مثل ، حکایت، گوش کن و بگو، صندلی صمیمیّت، واژه آموزی، بیاموز و بگو، نمایش، نگاه کن و بگو، نگارش، خط تحریری، فعّالیت هایتکمیلی، حل جدول، فعّالیت های املایی، جمله سازی) اهمّیت قائل شوند
فارسی سوم، نقطهٔ عطف پیوند روح لطیف دانش آموزان با مهارت های زبان آموزی است
که در شکلی دل نشین و روان در بستر ذائقهٔ کودکانهٔ دانش آموزان این پایه، جاری می شود.
فعّالیت های مربوط به خواندن و درک متن
درست و نادرست، درک مطلب و درک و دریافت
سؤال های بخش درست و نادرست، درک مطلب و درک و دریافت از سطح مقدماتی تا پیشرفته تنظیم شده است.
در طرح سؤال ها سطوح زیر مورد نظر بوده است:
درک اطّلاعات صریح متن
رسیدن به استنباط
تلفیق اطّلاعات متن
تفسیر اطّلاعات متن
واژه آموزی
در این بخش، واژه های پایهٔ دانش آموزان منظمّ می گردد و گسترش می یابد.
پیامد گسترش واژگان دانش آموز، در درک خوانداری و شنیداری، همچنین در سخن گفتن و نوشتن نمود می یابد.
در این بخش ارائهٔ مطالب از آسان به مشکل و با توجّه به بسامد فرایند واژه سازی است.
در دروس اوّل ابتدا واژگان ذهنی دانش آموز طبقه بندی می شود و در ادامه، فرایند ترکیب و در آخر، فرآیند وندافزایی اساس تولید واژه جدید است. آموزش با ملاک معنایی انجام می شود.
1 اوّل روابط واژگانی شبکه معنایی
2 دوم روابط واژگانی شبکه معنایی
3 سوم روابط واژگانی شبکه معنایی
4 چهارم روابط واژگانی شبکه معنایی
5 پنجم روابط واژگانی کلمات هم نویسه
6 ششم ترکیب اسم پایهٔ فعل «کش » مانند دودکش
7 هفتم ترکیب اسم «سر » اسم یا صفت مانند سرسبز، سرحال
8 هشتم ترکیب صفت «خوش » اسم مانند خوشمزه
9 نهم ترکیب اسم «دل » پایهٔ فعل مانند دل خواه
10 دهم وندافزایی پسوند صف تساز « مند » مانند سودمند
11 یازدهم وندافزایی پسوند مکان « ستان » مانند بیمارستان
12 دوازدهم وندافزایی پسوند مکان « دان » مانند نمکدان
13 چهاردهم وندافزایی پسوند مکان و شغل « ی » مانند عکاسی
14 پانزدهم وندافزایی پسوند اسم ساز « ه » با اضافه شدن به اعضای بدن مانند چشمه
15 شانزدهم وندافزایی پسوند صفت ساز « ناک » مانند خطرناک
16 هفدهم وندافزایی پسوند صفت ساز « انه » مانند کودکانه
بیاموز و بگو
هدفی که از آموزش مطالب بیاموز و بگو دنبال می شود، آشنایی با اجزای جمله است؛ به عبارت دیگر هدف این است که دانش آموز یاد بگیرد جمله را به اجزای آن خرد کند.
این امر در تقویت درک خوانداری و شنیداری بسیارمؤثّر است.
مطالب بخش بیاموز و بگو شامل دو قسمت است:
نکات زبانی
1تصریف (مفهوم جمع) پسوندهای: « ها »« ان» « ات »
2 تطابق فاعل و فعل با تمرین دوسویه جای خالی فعل و فاعل
3 آشنایی با دو گونه زبان با تبدیل گفتار به نوشتار
4 معرّفی زمان حال، با توجّه به کاربرد، با مثال از کارهایی که دانش آموز در حال حاضر انجام می دهد.
5 معرّفی زمان گذشته، با توجّه به کاربرد، با مثال از کارهایی که دانش آموز دیروز انجام داده است.
6 معرّفی زمان آینده، با توجّه به کاربرد، با مثال از کارهایی که دانش آموز فردا قرار است، انجام دهد.
7 معرّفی فعل به عنوان هستهٔ معنایی جمله با ارائهٔ مثال هایی از مقایسهٔ جملات با افعال مختلف
8 معرّفی فعل به عنوان هستهٔ معنایی جمله با ارائهٔ مثال هایی از فعل لازم به تنهایی
9 معرّفی فاعل با ارائهٔ مثال هایی از فعل لازم بدون اشاره به واژهٔ فاعل
10 معرّفی مفعول با ارائهٔ مثا لهایی از فعل متعدی بدون اشاره به واژهٔ مفعول
نکات نگارشی و ادبی
1 نشانه های نگارشی
2 معرّفی علامت های (س)، (ع)، (ص)
3 معرّفی حکایت
4 معرّفی شعر
5 مثالی از تشبیه و معرّفی غیرمستقیم آن
6 یادداشت برداری
مهارت گوش دادن
درک شنیداری، پیش نیاز درک خوانداری است، به همین سبب لازم است در سه سالهٔ اوّل ابتدایی مورد توجّه ویژه قرار گیرد.
در کتاب فارسی سوم، فعّالیت «گوش کن و بگو » از درس یازدهم، برای پرورش تمرکز شنیداری و درک پیام اصلی و دقّت در جزئیّات متن طرّاحی شده است که نیاز به نرم افزار دارد.
این فعّالیت سبب می شود مهارت شنیداری در یک فرایند سنجیده، به دانش آموزان آموزش داده شود.
گام های این فرایند عبارت اند از:
گام اوّل: دانش آموزان با تمرکز کافی به متن شنیداری گوش بسپارند.
گام دوم: اطّلاعات صریح متن شنیداری را درک کنند.
گام سوم: سیر رویدادهای متن شنیداری را به خاطر بسپارند.
گام چهارم: اطّلاعات متن شنیداری را تلفیق کنند.
گام پنجم: اطّلاعات متن شنیداری را تفسیر کنند.
در انجام این فعّالیت ، متن شنیداری برای دانش آموزان پخش می شود،
آنها با دقّت گوش می کنند و به پرسش های مربوط به آن پاسخ می دهند.
دانش آموزان نباید متن یادشده را قبلاً دیده یا شنیده باشند.
به همین سبب، این متن ها در کتاب درسی نیامده است.
معلّمان گرامیلازم است توجّه کنند که اگر کلاس آنها امکانات پخش متن شنیداری را ندارد، از انجام این فعّالیت غفلت نکنند.
مهارت سخن گفتن
توانایی خوب سخن گفتن، عامل مهمی در رشد و شکوفایی فکری به شمار می آید.
خداوند، آفریدگار بهترین هاست و در قرآن مجید نیز در سخن گفتن بهترین را می خواهد.
در کتاب فارسی سوم ابتدایی، برای آموزش سخن گفتن و پرورش «فن بیان »طرّاحی ویژه ای شده است.
آموزش با فعّالیت تصویری «نگاه کن و بگو » آغاز می شود.
تصاویر به گونه ای انتخاب شده اند که به کمک آنها موضوع در ذهن دانش آموز طبقه بندی شود و منسجم سخن بگوید.
آموزش این فرایند با راهنمایی معلّم انجام می شود.
مطلبی که اهمّیت دارد این است که دانش آموز در سال دوم، به اندازهٔ کافی در مورد تصاویر خلّقانه صحبت کرده است؛
حالا زمان آن رسیده است تا به سخن او جهت داده شود و از پراکنده گویی جلوگیری شود.
فعّالیت «نگاه کن و بگو » تا درس هشتم ادامه دارد.
طی این هشت درس دانش آموز به کمک تصاویر، یاد می گیرد ابتدا یک موضوع را در ذهنش طبقه بندی کند، سپس سخن بگوید.
از درس نهم، فعّالیتی با عنوان «صندلی صمیمیت » جایگزین آن شده است.
در این فعّالیت، آموزش سخن گفتن یک گام جلوتر می رود و دانش آموز تنها با یک موضوع، بدون ارائهٔ تصویر، سخن می گوید.
این فعّالیت، سخن گفتن منسجم و پیوسته به موضوع را آموزش می دهد
و تمرینی برای سخن گفتن مناسب در برابر جمع و پرورش فن بیان در کودکان است.
اندیشیده و با نظم و ترتیب سخن گفتن، پیش درآمد درست نویسی و نوشتهٔ خلّق است.
مهارت نوشتن
نوشتن یکی از مهارت های زبانی است که از طریق آن، شخص می تواند اندیشه ها،باورها، احساسات و تجربه های دیداری، شنیداری و خوانداری خویش را به نوشتار درآورد.
مهارت نوشتن به نویسنده، این امکان را می دهد تا در مورد مطالبی که می خواهد بنویسد، تفکر کند و نوشته های خود را پیرایش و ویرایش کند.
نویسنده هرچه در به کارگیری هنجارهای نگارشی توانا تر باشد، مطلبی که می نویسد، منسجم تر خواهدبود و پیام او شفاف و روشن به خواننده، انتقال خواهدیافت.
نوشتن سطوحی دارد که املا از سطوح مقدماتی آن است.
املاخود شامل مراحلی است که از آن جمله می توان به نوشتن درست نشانه ها، توانایی تبدیل نشانه های آوایی به نوشتاری و توانایی خواناو زیبانویسی اشاره کرد.
کتاب فارسی سوم ابتدایی علاوه بر پرداختن به املا، به دومین سطح نوشتن توجّه ویژه ای دارد.
سطح دوم نوشتن، نگارش و انشا است. از آنجایی که بند،اصلی ترین جزء انشا است، آموزش نگارش در پایهٔ سوم ابتدایی با بندنویسی شروع می شود.
درواقع هدف این است که دانش آموز در پایان سال سوم ابتدایی قادر باشد یک بند منسجم بنویسد و نشانه های نگارشی را درست به کارگیرد.
در کتاب مهارتهای نوشتاری، برای هر درس، صفحه ای با عنوان «نگارش » وجود دارد که به آموزش بندنویسی می پردازد.
